Folkloric Narratives of the Peruvian Amazonia

Folkloristika 6/2 (2021): 89‒111
Autor: Daniel Díaz Benavides
Tekst:
https://doi.org/10.18485/folk.2021.6.2.5

Peru is a country geographically located in the central and western region of the American subcontinent. Its political, economic and demographic power is not historically founded on Amazonia: although it occupies 62% of Peruvian territory (equivalent to 782,800 square km), it is populated by a scarce 8% of the total number of inhabitants.
In epistemology of colonial West, Amazonia is an inhospitable and extremely aggressive territory, as is qualified in Western narratives, in images of green hell or virgin region devouring non-aboriginal men. However, it is inhabited by 1,786 indigenous communities, grouped into sixty ethnic groups and thirteen linguistic families, each with a singular strategy of territory occupation, and with narratives that present us abundance of cultural variables, including their conceptions of the world, of life and of human being.
In this essay I present four mythological stories that are part of the region’s folklore: 1) the Amazon river, name that identifies the largest by water flow and the mightiest river in the world; 2) the Anaconda (Eunectes murinus), name of the largest constrictor snake in the world; 3) the Lupuna (Ceiba Pentandra), or the tallest and thickest tree in the Amazon; and 4) the creation myth. These stories will sustain the narratives circulating in the region and will be used to define vital aspects of constructed social sense or of universe with their own cultural logic; in addition, they will show the interconnections between living beings and animated nature. Their metaphors, inscribed in local aesthetics, will highlight the memories of the forest and the societies that inhabit it, to one of the most biodiverse regions on the planet, with a wide cultural plurality, but with differentiated cultural practices and conceptions.

Keywords: Amazon, Peru, folklore, aborigine, memory, myth, animated nature.

Narrativa folklórica de la Amazonia Peruana

El Perú es un país ubicado, geográficamente, en la región central y occidental del subcontinente americano cuyo poder político, económico y demográfico se encuentra históricamente alejado de su Amazonia que, ocupando el 62% de su territorio equivalente a 782,800 km cuadrados, está poblado por un escaso 8% del total de sus habitantes.
Para la epistemología colonial-occidental la Amazonía es un territorio inhóspito y sumamente agresivo, como expresan sus narrativas al calificarla de infierno verde o región virgen y devoradora de hombres no aborígenes; sin embargo, habitada por 1,786 comunidades indígenas, agrupadas en 60 etnias y 13 familias lingüísticas, con estrategias singulares de ocupación territorial, la Amazonía aporta concepciones del ser humano, de la vida y del mundo que, entre otras variables culturales, podemos percibir en sus expresiones narrativas.
Para este artículo se presentan cuatro historias mitológicas que forman parte del folklore de la región, cuyos tópicos principales son: 1) el mito de la creación; 2) el Lupuna (Ceiba Pentandra) o el árbol más alto y grueso del Amazonas; 3) la Anaconda (Eunectes murinus), nombre de la serpiente constrictora más grande del mundo y; 4) el Amazonas, nombre que identifica al río más grande y caudaloso del mundo. Alrededor de estos tópicos se agrupan expresiones narrativas que circulan en la región y definen aspectos vitales de su sentido social construido y de un universo que posee sus propias lógicas culturales. Tales expresiones muestran, además, las interconexiones entre los seres vivos y una naturaleza animada. Sus metáforas, inscritas en la estética local, resaltan las memorias del bosque y de las sociedades que habitan una de las regiones más biodiversas del planeta, con una amplia diversidad cultural; pero, con prácticas y concepciones culturales diferenciadas.

Palabras-clave: Amazonia, Perú, folklore, aborigen, memoria, mito, naturaleza animada

Usmena proza Peruanske Amazonije

Peru je zemlja geografski locirana u centralnoj i zapadnoj oblasti američkog potkontinenta. Politička, ekonomska i demografska moć Perua ne zasniva se istorijski u Amazoniji: iako ona zauzima 62% teritorije Perua (što iznosi 782.800 kilometara kvadratnih), u njoj je nastanjeno jedva 8% ukupnog broja stanovnika.
U epistemologiji kolonijalnog Zapada, Amazonija je označena u zapadnjačkim pričama kao negostoprimljiva i krajnje agresivna teritorija, sa slikama zelenog pakla, ili kao devičanska regija koja proždire neautohtone ljude. Ipak, naseljava je 1.786 domorodačkih zajednica, grupisanih u šezdeset etničkih grupa i trinaest jezičkih porodica, svaka sa jedinstvenom strategijom zaposedanja teritorije, i s pričama koje nam predstavljaju bogatstvo kulturnih varijabli, uključujući njihove predstave o svetu, životu i ljudskim bićima.
U ovom radu predstaviću četiri mitološke priče koje čine deo folklora ovog područja: 1) reka Amazon, ime koje označava najveću po vodenom toku i najmoćniju reku na svetu; 2) Anakonda (Eunectes murinus), ime najveće zmije udava na svetu; 3) lupuna (Ceiba Pentandra), najviše i najdeblje drvo u Amazoniji; i 4) mit o stvaranju sveta. Priče grupisane oko navedenih tema rasprostranjene su u ovoj regiji, i biće iskorišćene da se odrede ključni aspekti konstruisanog društvenog značenja ili sveta s njihovom vlastitom kulturnom logikom. Uz to, one će pokazati uzajamne veze između živih bića i oduhovljene prirode. Metafore u ovim pričama, usađene u lokalnu estetiku, osvetliće sećanja na prašumu i na društva koja je naseljavaju, na jednu od najbogatijih regija na planeti u pogledu biodiverziteta, sa širokim mnoštvom kultura ali s izdiferenciranim kulturnim praksama i predstavama.

Ključne reči: Amazonija, Peru, folklor, autohtoni narodi, pamćenje, mit, oduhovljena priroda.